روزم را با ایمیلی از راضیه رضایی آغاز کردم: «خاطراتم را مرور می‌کنم و به تقویم نگاه می‌کنم. 26 حمل است. ساعت حوالی 10 صبح است... باز تمام خاطرات در ذهنم زنده می‌شود... بند کفشم را می‌بندم و به طرف دانشگاه روان می‌شوم.... ناگهان باز در خاطرات فرو می‌روم... در را می‌بندم و به راه می‌افتم... یادم می‌آید آن روز همگی در اضطراب به سر می‌بردیم... سوار موتر می‌شوم و صداهای آن روز ناخودآگاه در گوشم می‌پیچد ....»
و به تعقیب آن، ایمیل‌هایی دیگر، از یاران یادآور، که برایم می‌گفتند از این روز چه به خاطر دارند و چه باید به خاطر داشته باشند....
***
فراموش کرده بودم که از 26 حمل 1388 یک سال گذشته است. سالی به فاصله‌ی یک روز: چهارشنبه تا پنجشنبه. آن روز چهارشنبه 26 حمل بود و امروز، پنجشنبه 26 حمل. اما آن یکی 1388 بود و این یکی 1389: یک سال. 365 روز.... به یادم آمد که زمان چه ساده و آسان بر ما می‌گذرد و از این گذر برای ما، اگر خواسته باشیم، تنها درس و عبرت می‌ماند و دیگر هیچ....
آدمی بس فراموش‌کار است و شاید فراموش‌کاری یکی از نعمت‌های خدا برای او نیز باشد. گاهی با خود می‌اندیشم که اگر آدمی قدرت فراموش‌کاری نمی‌داشت، رنجِ بارِ «بودن» در زمان را چگونه می‌توانست حمل کند؟... من هم مثل هر کسی دیگر از قبیله‌ام فراموش‌کاری را یکی از راه‌هایی یافته‌ام که فکر می‌کنم تحملِ «بودن» در زمان را برایم آسان‌تر می‌کند.... و این است که اغلب به سادگی و راحتی فراموش می‌کنم!
***
یک سال پیش، در یک روز ابری و تب‌آلود، سینه‌ها در هر گوشه‌ای از شهر ما، تلنبار از دلهره بود: دلهره از تاریخ و سرنوشتی که قرار بود آغاز شود یا تقدیری که قرار بود رنگ دیگری به خود بگیرد. هر دلی، هوسی داشت و هر سری در هوایی ناآرام بود. کسانی مثل من، گاهی در شراره‌های آتشی که می‌دیدند «گیسوان خسته‌ی دختران» شان را خاکستر می‌کند، ناآرام می‌شدند؛ اما برای جمعی، بیشتر از همه، رنج مضاعفی در درون سینه‌ی شان می‌پیچید که حس می‌کردند تکراری از یک جفا بر خود و تاریخ و مردم شان است. صداها زنگ آشنا داشتند، تحکم و شدت و غضب و کینه و هیجان و همه چیز انسان را به گذشته‌هایی می‌برد که خاطره‌های خویش را با بهای سنگین بر جا گذاشته بودند. باری دیگر، حس می‌شد انسان، در زمانی که نباید تحقیر و کوچک شود، حقیر و کوچک جلوه داده می‌شود....
***
درون من، اما، فضایی داشت که نمی‌توانستم برای آن اسم و رسمی بگذارم. اخبار، گزارشها، مصاحبه‌ها، رجزخوانی‌ها، و مهم‌تر از همه، نگاه‌های معصوم و پرسشگر اطرافیان، مرا در خود می‌پیچید. به یاد سخن یکی از استادان زندگیم در سالهای 67 یا 68 می‌افتادم: «هر حکم و یا رفتاری که باعث وهن اسلام و مسلمین شود شرعاً جایز نیست.» و هم او وقتی کتاب «معالم» را یادم می‌داد، در گوشم فرو برد که «کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ العَقلُ، حَکَمَ بِهِ الشَّرعُ وَ کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ الشَّرعُ حَکَمَ بِهِ العَقلُ» (هر آنچه عقل بدان حکم کند، شرع به آن حکم می‌کند و هر آنچه شرع به آن حکم کند، عقل به آن حکم می‌کند.)
تلازم عقل و شرع را، ولو در عمل رعایت کردند یا نکردند، سینه به سینه از نسلی به نسلی انتقال دادند. این سخن از عزیز برادرم، ناصر سعادت، نیز دلم را به تپش می‌انداخت: «خدا عقل را آفرید. عقل، شکرگزار از این لطف بزرگ خدا، فریاد زد: خدایا! به پاس این زیبایی و نعمت بزرگ، هر آنچه تو بگویی اطاعت می‌کنم.... و خدا، غرورانگیزتر و زیباتر و رساتر از عقل، پاسخ داد: به پاس این شکرگزاری تو، هر آنچه تو حکم کنی، می‌پذیرم!»... و پیامبر بزرگ نیز گفت: «عقل اگر دشنام دهد من راضیم!»...
***
اما آن روز، انگشتانی دراز بودند تا ورقی دیگر را برگردانند: تخاصم عقل و شرع. تضاد عقل و شرع. بیگانگی عقل و شرع. کسی فریاد زد: «احدی حق ندارد در این حکمی که شده است، عقلش را دخالت دهد و در آن تغییر و تعدیلی ایجاد کند.».... و این تضاد و تخاصم عقل و شرع، همه را به وحشت انداخت. دوست و دشمن به میدان آمدند: یا به دفاع از شرع یا به دفاع از عقل، و هر دو گیج و وامانده از اینکه آیا عقل و شرع می‌توانند این‌چنین در ضد هم مصاف دهند؟
سنگ و چوب و چماق و دشنام و اهانت روی بازار و سرک و کوچه‌ها و منبر و تلویزیون و همه جا را پر کرده بود. هیاهو بیشتر از تأمل حکم می‌کرد و کسی در هیجان اضطراب و وحشت و گیجی نمی‌دانست که بهترین شیوه‌ی تبارز حرفش چیست.... حس می‌شد باری دیگر، صحنه‌ها جدی شده و نقاب‌ها فرو افتیده اند. کسی در پرده‌ی تلویزیون ظاهر شد که با مشت گره‌کرده و خشمگین فریاد می‌زد: «خودشه می‌زنیم، مکتبی شه می‌سوزانیم» و چشم‌ها باید باور می‌کرد که این یکی همان است که بارها برادروار کنارش نشسته بود و به سخنش گوش داده بود و درد دلش را با او قسمت کرده بود و در درد دل او سهیم شده بود...
***
کابل هنوز هم شگفت‌انگیز است. این شهر کوچک، ازدحام نفوس بی‌شماری را روی سینه‌اش تحمل می‌کند و با این ازدحام خاطرات زیادی را نیز درون سینه انبار کرده است. هر گوشه‌ی این شهر، شهادتی از صف‌آرایی‌های بی‌شمار است که هر از چندگاه یک بار، روی سینه‌اش صورت گرفته است: از کابل‌شاهان، تا ورود صفاریان، از شاه‌دوشمشیره تا ورود و خروج لشکریان امیران سدوزایی و بارکزایی. از آمد و رفت انگلیس‌ها تا آمد و رفت امیرامان‌الله و حبیب‌الله سقاو و نادرخان و هاشم خان و ظاهرخان. از تانک و توپ کمونیست‌های خلقی و پرچمی تا سکر و اوراگان و بمب‌های خوشه‌ای دولت اسلامی. از لشکر طالبان تا اردوی ناتو....
و من از میان این همه شهادت‌های تاریخ، در بخشی از آن، فقط در فاصله‌ی چشم بازکردن و بسته کردن، دو سال و هشت ماه را، سپری کرده بودم. نمی‌دانستم سنگینی لحظه‌های تاریخ، در زمانی که قرار است سرنوشتی دگرگون شود و نسل‌هایی برای چگونه بودن خود تصمیم بگیرند، چقدر طاقت‌شکن و ابتلاآمیز می‌شود....
در این شهادت، به این راز بزرگ نیز تأمل کردم که خشونت و کینه و نفرت، هنوز چقدر بر ما تسلط دارد و ما از رحم و مروت و مدارا چقدر فاصله داریم. حس می‌کردم آتش انتقام هنوز شعله‌ور است و حسابی که زمانهای زیاد بر آن گذشته، هنوز تصفیه نشده است. صرفاً دفاع یا حمله نبود، اضطراب ناشی از یک تغییر بود. سخن بزرگ نبود، اما بهانه‌ای که از سخن می‌گرفتند، بزرگ بود. سرک‌ها پر شدند از انسان. خشمگین و مضطرب و جستجوگر و هراسان و نگران... از همه جنس. کسانی میداندار بودند که همه را به تردید می‌انداختند....
***
آن شب، شب سنگینی بود. سنگین‌تر از هر شبی دیگر، اما نه سنگین‌تر از شبی که از افشار گریخته بودم. آن شب هم گریخته بودم و امشب هم. تصادف عجیب این بود که آن شب از یک منتهاالیه غرب کابل به کارته سه آمده بودم و امشب از منتهاالیه دیگر آن.... اما آن شب، هرگز خوابم نبرد و چشمم پیش نیامد، ولی امشب خوابم آمد و پلک‌هایم راحت روی هم افتاد. آن شب نمی‌دانستم در خانه‌ام، در افشار چه می‌گذرد، اما امشب می‌دانستم و هر لحظه می‌توانستم بفهمم که در خانه‌ام، در پل خشک چه می‌گذرد. آن شب، کسان اندکی در اندیشه‌های ما شریک بود، اما امشب، مثل من صدها و هزاران انسان، به چیزی می‌اندیشیدند که من می‌اندیشیدم....
***
سوال بزرگ این بود که چه شد و چرا شد و... چه باید کرد؟
همه گفتند: پاسخی نیکو به این خشم بزرگ آن است که دوباره به مکتب برگردیم و مکتب را روی پا نگه داریم. نفرت شعله‌ای است که اگر با نفرت متقابل روغن نگیرد، خاموش می‌شود. اگر آنها خشم گرفتند و نفرت ورزیدند، ما باید قدرت فروبردن و تحمل کردن خشم و فاصله گرفتن از نفرت را داشته باشیم. می‌دانستم که این جرم از تاریخی که بر من رفته است، به اینجا رسیده و باید تاریخی بگذرد تا این جرم نیز نابود شود. اگر کاری که دارد انجام می‌شود مایه‌ی تغییری باشد، این جرم را هم، دیر یا زود، تغییر می‌دهد...
***
روز جمعه همه آمدند و مکتب را پاک کردند و شستند و با گل‌های کاغذی زینت کردند. همه برگشتند، یکی یکی، هرچند با ترس و اضطراب. از عارفی شنیده بودم که می‌گفت: همه می‌ترسند. آنکه نمی‌ترسد یا سنگ است یا خدا. آدمی در وسط سنگ و خدا ایستاده است و حق دارد بترسد. اما چگونه می‌توان بر ترس غلبه کرد و در برابر ترس تمکین نکرد؟.... بچه‌ها این سوال را اندک اندک پاسخ گفتند و یادم دادند که چگونه می‌شود فرد را در درون جمع معنا کرد و جمع را در وجود فرد فرد هویت داد.
یک روز، دو روز، یک هفته، دو هفته، سه هفته، ... لحظات سنگینی بود که به آهستگی و اکراه گذشتند. دشنام پشت دشنام، فتوا پشت فتوا، تهدید پشت تهدید، ... طفل یازده‌ساله‌ای با چشم اشکبار ایستاد که او را از موتر بیرون انداخته اند که «گم شو چوچه مسیحی!»... چرا که او نیکتایی در گردن داشت. دخترانی می‌آمدند و زخمی و مجروح از دشنه‌ی زبانی که در مسیر راه گرفته اند. مادران و پدرانی می‌آمدند و دلخون از نامردمی و جفایی که بر فرزندان شان رفته است... اما همه گذشت....
***
اینک از آن روز یک سال فاصله گرفته ایم: 365 روز. اما در این یک سال، ورقی هم برگشته است: زمان از چهارشنبه تا پنجشنبه جلو آمده است. وقتی یک روز می‌گذرد، همه چیز تغییر می‌کند. امام علی گفته بود: وقتی روز را به آخر رساندید، به عقب نگاه کنید و ببینید که اگر امروز تان مثل دیروز بود، مغبون شده اید...
ما هم داریم به این یک روز نگاه می‌کنیم. راضیه رضایی در ایمیل خود نکته‌ای را از درس‌های منطق به یادم آورده است: «حق پیروز است، در زمان؛ باطل پیروز است، در برشی از زمان»! او از آن روز یاد می‌کند، از دلهره‌ها، اشک‌ها، فریادها، خشم و نفرت و دشنام و اهانت... اما از این هم یاد می‌کند که آنها تجربه‌ای از سهیم شدن در تاریخ را به خود سپرده اند:
«... همه چیز گذشت. همه چیز پایان یافت. گریه، شعار، اضطراب، ... ما آرام آرام حرکت می‌کنیم. تکه‌هایی از گل و لای سرک بر روی مان ریخته می‌شود و من در ذهنم تکرار می‌کنم که این است جوابی به تاریخ من! ... سرک را آهسته آهسته می‌پیماییم. باران شروع به باریدن می‌کند. شعارهایی را آرام آرام تکرار می‌کنیم: «ما خواهان تعدیل قانون هستیم»... کنار دروازه‌ی پارلمان می‌نشینیم و بر روی پلاکارت‌مان با هم تعهد می‌کنیم. دختر فلجی به سختی می‌نشیند و امضا می‌کند ... نماینده‌های پارلمان می‌آیند و در نهایت آرامش می‌گویند: «پیام تان را شنیدیم. بروید». اما موج عظیمی از فریادها به هوابلند می‌شود.... بغضی در گلویم گیر می‌کند، اما فرو می‌خورم... عادله می‌ایستد و می‌گوید «رفتن برای ما آسان نیست» و می‌گرید... بعد با مهتاب و نرگس و عادله و چند زن دیگر به داخل پارلمان می‌رویم... همگی هراسان اند... به اتاق یونس قانونی می‌رسیم... همه چیز آرام است... انگار همه چیز رنگ عادی دارد.... انگار دروغ است که جمعی در بیرون دارند برای تعدیل قانونی که ریس جمهور، خوانده یا ناخوانده امضا کرده، فریاد می‌زنند... انگار دروغ است که که این‌همه آدم، امروز با چه خون دل خوردنی آمده اند و خواستی دارند که باید شنیده شود... همگی آرام اند. عادله، اما، باز هم تاب نمی‌آورد و با تمام رنج یک دختر می‌گوید و می‌گرید.... همه می‌گویند: احساساتی نشو، اما نمی‌دانند که اگر احساساتی نباشیم، چه کنیم.... آن بیرون همه دارند فریاد می‌زنند، اما این داخل همه ثمٌ بکمٌ نشسته اند و دم نمی‌کشند... گریه ام می‌گیرد، اما نمی‌گریم.... من گریه‌هایم را پیش از آن در کلماتم ریخته بودم: « من از پرواز / چیزی به جز زنجیرهای سیاه‌چشم / در خاطره‌ی تاریخم ندارم / زنجیرهایی سیاه‌چشم / زنجیرهای پلید / که رسالت ماهتاب خسوف گرفته ام را / در بند کشیده است. / من از پرواز / به مرگ رسیده ام / و به آتش کشیده شد / گیسوان خسته ام / در جشن و سور آتشکده‌های ابلیس / که انسان را دریده و / در آیینه / کرباس بشر را / بر چهره‌ی اختناق آلودش کشیده است. / آه، / من از پرواز / به سرنوشتی نزدیک می‌شوم / که خونم میان پنجه‌های خشم و نفرت / شگوفه می‌دهد / و تکه‌های تنم / میان کتابی آسمانی / به شراره‌های زمینی / هبوط می‌کند / و زمین خدا را سراسر پیامبران وحی‌پذیر می‌پوشاند / و من، همچنان / در آتش چشمان اهریمنی پیامبران / می‌سوزم / و شکوفه می‌دهم .......»
و پایان ایمیل راضیه، نتیجه‌ی یک سال گذر از زمان است: «... من در میان آتش و خشم شکوفه دادم، اینک سالی می‌گذرد و من حس می‌کنم باری از دوشم بر زمین نهاده شده است که لایق و سزاوار کشیدن نبود... و من می‌نشینم و در خلوت تنهای خود با خدای خود می‌گویم: تو را سپاس می‌گویم، خدایا!»...
26 حمل 1389
پل خشک، دشت برچی
خوارو بیرارون گل مه،
خیلی دیره که فکر موکونوم یک گپ ره قدی از شمو بوگویوم . شاید گپی نو نبشه، مگم گفتی شی نو استه.
مو پکی کلو چیخرا موکونی. او قدر چیخرا موکونی که دل کافیرو ره ام او کدی. پکی کلو از دیروز و پریروز گیله دری. او قدر گیله موکونی که اید کس نفامیده که مو خودون مو ام کته کته کارا کیدی. مو بیخی از یاد بوردی که خودون مو ام یک کس استی و خودون مو ام می تنی خوشی کنی، شادی کنی، بیخندی، بازی کنی، پیشپو بزنی، آتنگ بندزنی، ....
سیدو ملایون مو تا وس شی کشیده از امام حسین گفته که شهید شده ، از حضرت زینب و گلثوم گفته که اسیر شد و ده سر خو زد و موی خو کند، از امام زین العابدین بیمار گفته که زنجیر ده گردو دشت و صد رقم ازی گپها که دلو جگر آدمه پاره موکونه و تمام قوت آدم ره اودیده جور کده از کومی شی شیوه موکونه....
اید نموگین که امام حسین، صدقی شی شنوم مرد الی ده میدو ایسته شد، گردو خم نکد، جنگ کد، شهید شد. زینب شیر الی رافت ده پیش یزید ایسته شد، از حق خو، از بیرار خو، از بدی یزید گفت و او ره رسوا کد. امام زین العابدین هم رفت و کوچه ده کوچه یزید ره رسوا کد و بیچاره کد....
بابه ام، جان پک مو فدای شی، یاد داد که «از گریه و از زاری، تامو نموشه کاری، از دشت و دامن خیزیم با غیرت تاتاری...» او یاد داد که می تنی ایسته شونی و از خود خو و از کار خو بوگی...
گریستو، بد نیه، مگم اگر کلو ده گریستو آموخته شودی ، زندگی کدو ره از یاد موبری. بیید یاد بگری که زندگی حق از مویه. بیید سنگ ره از یک روی دیگه، ده یک جای دیگه بیلی. بیید صدقه و بلی بوری یکی دیگی خو شوی و از خوشی های یک دیگی خود گپ بزنی. ای کار بلدی از مو که تنا گریستو ره یاد گریفتی، شاید سخت بشه، مگم خوبه که یاد بگری و شاد بودو ره ده یگ دیگی خو یاد بیدی....
او خوارو بیرارون گل مه،
دیگه بد بودند، اید شک نیه. خدا گردون کلی‌گی شی میده کنه. نه ده خود خو حال ایشتن نه دز مو. مگم چیز کار کنی، دیگه. بیید یک دو سال کوشش کنی که تمام ازی چیزاره یک دور بیلی، یک چند صبا ده خود خو فکر کنی، یک چند صبا از چیزایی که خودون مو کدی خوشی کینی. از گل گل قوم و بیرار خو بوگی. از کارایی کته کته که فقط ده چند روز کیدی بوگی. ... از خدمتای خو بوگی. از کمایی های خو بوگی. ای رقمی یک کم ده خود خود باور پیدا موکونی. یک دیگی خو قدر موکونی و زور و هنر یک دیگی خو توغ موکونی.
ده شان از مه، امی سیاهای امریکا خوب خوب چیزاره ده آدم یاد می‌دیه . اوا امدن قد تمام زور و قدرت خو شروع کدن ده کار کیدو، د درس خاندو، ده رشد کیدو، ... نه ده روی سفید اوله شدن نه ده روی سرخ. کار خود خوره پیش بردن. هر جای که میسر شد، خود خور پیش چیقی کدن. توره گفتن، دوستی کدن، سنگ بلی سنگ ایشتن. یک روز نگفتن امریکا از مو نیه، نگفتن ای ملک از سفیدا یه از سرخایه. گفتن امریکا از خودون مویه.... او قدر گفتن که راستی باور کدن که امریکا از خودون شی یه. امروز هیچ سیاه ده امریکا نیسته که بوگویه امریکا از ما نیسته.
بیید مو ام یک دیگی خوره بوگی که ای ملک از خودون مویه. یاد شوم منده که بابه ده یک گپ خو موگوفت: «اگه دیگا ده نژاد خو فخر موکونه، مو ام یک نژاد استی مو ام ده نژاد خو فخر موکونی، اگر دیگا ده مذهب خو فخر موکونه مو ام پیرو یک مذهب استی مو ام ده مذهب خو فخر موکونی. ده ار صورت شی مو ده ای ملک استی...». این گپ پک کته گپه . ای ره ده یک دیگی خو بوگویی. ای ره تکرار کنی. ای ملک از خودون مویه. گور مردی دیگا که ای ملکه از خودون خو می‌دنن یا نمی‌دنن. گور مردی شی که مو ره حق می دین ای ملکه از خودون خود بیدنی یا نمی‌دین. مو ای ملکه از خودون خو می‌دنی، ار چیز شی از خودون مویه، دیگا اگر کلو قار شی میه، مویای بینی خوره بکنه، گور مردی شی....
او خوارو بیرارو،
بیید دست ده بلی دست بیلی ای ملک خوره آباد کنی. بیید بلدی دیگا بوگویی که امو دوستی او مهر و خوبی ره که اوا از مو دریغ کیدن مو ده اوا روا می‌دنی. بیید بوگی که مو آدمی و آدم بودو از گاو و خر بودو کده کلو خوبتره....
بیید شادی کنی، بیید خوشی کنی، بیید خدا ره شکر کنی که کلو سر از مو بزرگی کیده و نسل از موره خوب قدر دده، ناز دده، کلو موره دوست خو کیده.... بیید شکر ازی نعمتای خدا ره دشته بشی. بیید دنیا ره خبر کنی که مو ار چیزه تغییر می‌دی....
او خوارو بیرارو،
بیید گله زاری از گذشته ره قد کیده ده تاغ بلند بیلی. بیید خوارون خوره آغه بیدنی، بیرارون خوره دادی. بیید یک دیگی خو ره خوار بیرار دلی دوست کنی. بیید پک مو بخندی و خندیدو ره ده یگ دیگی خو پیغام کنی. بیید ده کته کتی خو بوگویی که سر خوره کلو بیجای بال نگیرن. همت خوره بال بگیرن. بیید یک دیگی خوره بوگویی که خون مو، جان مو، مال مو، آبرو و عزت مو، تاریخ مو، سرگذشت مو، سرنوشت مو، پک شی از پک مویه...
بلی بور همیگی شومو ،
برمینگهام، ۱۰ اپریل ۲۰۱۰
ؤلف و پژوهشگر:
محمدنبی متقی
هدیه به:
روان پاک رهبرشهید مزاری و قبلگاهم مرحوم حاج محمد عیسی متقی
و هزاران زن و کودک و مرد که بیگناه قتل‌عام شده‌اند.
فصل اول قتل‌عام هزاره‌ها در افشار کابل
|
پیشگفتار روایات تاریخی، تقریباً در سه قالب ارائه شده و می‌شوند: 1 ـ قالب گزارشی که هرچه به گذشته برگردیم، این فورم بیشتر دیده می‌شود و مورخین اسبق، بیشتر به این روش توجه نشان داده‌اند. 2 ـ قالب تحلیلی، که در آن علاوه بر ذکر حوادث، کوشیده شده است تا برای آن حوادث، علل‌یابی نیز صورت گیرد اما به شکل مجزا و بدون ارتباط دادن. 3 ـ قالب فلسفة تاریخ که در آن علل حوادث مختلف، به صورت بهم پیوسته و کلی مورد تعیین قرار می‌گیرد. قالب اول در صورت معتمد بودن گزارش، دارای ارزش سندی بوده و از اهمیت فوق‌العاده برخوردار است. در این فورم برای مطالعه‌کننده، این مجال می‌ماند که ذهن خود را به‌کار انداخته و برای علل احتمالی و یا قطعی حوادث ابراز نظر نماید. اما دو قالب اخیر، این خصوصیت را ندارند، بلکه خود آنها توجیه است و لذا غالباً مطالعه‌کننده را با خود همنوا می‌سازند. قالب نخست بسیط است و به همین لحاظ می‌تواند سطوح گوناگون فکری را قناعت‌بخش و جالب واقع شود. اما دو فورم دیگر هراندازه از سطح به عمق و از قاعده به رأس تمایل نشان بدهند، به همان میزان دائرة علاقمندان خود را تضییق می‌نمایند. غرض آنکه گردآوری اسناد، مدارک و گزارش حوادث یک دوره، برهه و یا ایام تاریخی، ممکن است برای معاصرین مهم جلوه نکند، زیرا آنان بر حادثه اطلاع داشته و آن را جزء از هزاران حوادث زندگی خود قلمداد می‌کنند، اما آیندگان که با حادثه ارتباط مستقیم نداشته‌اند، اهمیت اسناد برای آنان چنان خواهد بود که امروز اسناد گذشتگان برای ما دارند. سالهای پرالتهاب و آکنده از ماجرای انقلاب اسلامی افغانستان، یکی از دوره‌های پراهمیت تاریخ کشور ما است که عطف توجه به آن می‌تواند، سؤالهای بسیاری را در آینده پاسخگو باشد، مخصوصاً اگر در گردآوری اسناد، روحیة تحقیق و حق‌یابی بر سلائق رایج تسلّط داشته باشد. مدارک و گزارش گردآوری شده در این مجموعه که حاصل همت و تلاش محقق سختکوش، محمدنبی متقی است، اکثراً ویژگی‌های خوب یک مجموعة تاریخی را در خود نهفته دارد. مقالات تاریخی چاپ شدة متقی، اشراف او را بر زوایای تاریخ و فرهنگ کشور به اثبات می‌رساند. وانگهی گردآوری اسناد یک برهه توسط چنین فرد بصیر، به وضوح بیانگر وثاقت و اهمیت آن نیز خواهد بود. مرور این اسناد، در قدم اول، یک هموطن مسلمان خالی از حب و بغض‌های مقطعی و انحرافی را، سخت متأثر و اندوهناک می‌سازد، چه اینکه در لابلای هر گزارش، صدای نالة غمبار سرزمینی بلند است که هر فرد افغانستانی به آن عشق می‌ورزد و آرزوی عمران و آبادانی آن را در سینة خود می‌پروراند و نیز صدای ضجة زنان و کودکانی را می‌شنود که توسط شمشیر جهالت و سفاهت هموطنان خود، طعمة هیولای مخوف مرگ‌های دسته‌جمعی می‌گردند. و در قدم دوم، فرد هزاره را به تفکر اندوهناک و اندیشة غم‌آلود فرامی‌خواند. زیرا اسناد مذبور ضمن گشودن روزن به سوی اوضاع عمومی کشور در برهه‌ای خاص، اوضاع جامعة هزاره را با جزئیات بیشتر به حکایت می‌گیرد. به عبارت دیگر، اسناد حوادثی را به حکایت گرفته است که موضوع در آنها جامعة هزاره است. همانند ابتلا به قتلعامهای مکرر و اعمال انواع قساوت‌ها در حق این جامعه و آسیب‌پذیری شدید در برابر نفوذ دیگران که هرکدام می‌تواند علامت سؤالهای بزرگی را در ذهن فرد هزاره نقش بزند: علت این عوارض در کجا نهفته است؟ قساوت‌های اعمال شده از چه انگیزه‌هایی مایه می‌گیرد؟ و... یکی از مواردی که در این مجموعه بدان توجه شده است، حادثه شهادت رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان است. این حادثه که تبعات آشکاری روی اوضاع کلی کشور عموماً و روی جامعة هزاره خصوصاً داشت، قابلیت آن را دارد که ابهامات آن برطرف گردد. مدارک موجود در این مجموعه هرچند توان آن را ندارد که تمام غبارها را از اطراف حادثه بزداید، اما بدون تردید، دامنة ابهامات را تاحدی تقلیل داده و برخی گفته‌ها و ادعاهای مطرح شده را از دائرة احتمال خارج می‌سازند. حسب همین گزارشها، غرب کابل به نام «نقطة ناآرام» و نقطة «ناامن» هم از طرف به اصطلاح دولت و هم از طرف گروه طالبان تشخیص داده شده و برداشتن آن نوعی توافق را و لو ضمناً، تداعی می‌کند. اما این عدم مقبولیت غرب کابل در کجا نهفته بود؟ غرب کابل بدون مزاری مورد انزجار نبود. چنانچه بعد از غارت و کشتار به تفقد آن پرداخته و به عنوان «یوم‌الرحمه» مفتیان؟؟، گذشته‌های آن را مورد عفو قرار دادند. مزاری به تنهایی نیز می‌توانست با هرجناح قدرت کنار بیاید، چنانچه قبل از غرب کابل برای جلب‌نظر و حمایت او، پروتکل‌ها به امضا رسیده بود. بلکه عدم مقبولیت در اوضاعی نهفته بود که مزاری در غرب کابل آن را ایجاد نموده و برای اتمام و اکمال آن مصمم گردیده بود. این وضعیت همانا تغییر ساختار قدرت در افغانستان بود. یعنی مزاری، عناصر جدیدی را در ساختار قدرت ذی‌دخل ساخته بود. عناصری که کشورهای بهره‌گیر آن را به محاسبه نگرفته بودند. از این منظر می‌توانست حذف آن توافق درون مرزی و فرامرزی را به همراه داشته باشد. این در شرایطی بود که حتی یاران حزبی شهید مزاری ـ به غیر از چند نفر ـ او را رها کرده و در کشورهای خارجی در حالت قهر و ناراحتی بسر می‌بردند. و صد البته که چنین شرایطی، اجرای پلان علیه او را تسریع می‌بخشید. کشتار و ویرانی در ناحیة افشار کابل و قتل‌های وحشیانه و خانه به خانه در مزارشریف، نیز در گزارشهای این مجموعه مورد اهتمام قرارگرفته است. باتوجه به اینکه این دو کشتار توسط کسانی صورت گرفته است که رقابت شدیدی میان آنان بر سر تصاحب قدرت وجود داشته و دارد، این احتمال را تقویت می‌کند که هردو طرف برای حذف یک قدرت سوم، توافقی و شاید هم دستوری عمل می‌کرده‌اند که اگر چنین نبودی، روال رقابت و خصومت اقضا می‌کرد که با جذب و همیاری قدرت سوم، رقیب اصلی را از صحنه بیرون رانده و سیطرة خود را اعمال نمود. آری! به شهادت تاریخ و تجربه، هرکی زومند است، نمی‌تواند هوشمند هم باشد. اعمال زور وقتی ارزش دارد که علیه ظالم و دشمن به‌کار گرفته شود، اما اعمال آن علیه مظلوم و بی‌دفاع ـ زنان، کودکان و مردان بی‌دفاع ـ کدام هنری نخواهد بود! احمد امید |
بسم‌الله الرحمن‌الرحیم
مقدمه
این مجموعة فراهم شده از اسناد معتبر و گزارشهای مستند و بررسیهای تحقیقی و تأیید شده از طرف نهادهای خارجی و بین‌المللی است که مجموعاً پنج قتل‌عام در پنج شهر هزاره‌نشین را در پنج مقطع زمانی احتوأ می‌کند که از جانب سازمان عفو بین‌الملل وابسته به سازمان ملل‌متحد و سازمان بین‌المللی نظارت بر حقوق بشر نهاد مستقل مورد تأیید قرارگرفته است و بعضی اسناد مشاهدات و قضاوتهای شاهدان عینی قتل‌عام و خبرنگاران خارجی و اشخاص بی‌طرف است که از باب مشت نمونه خروارو نزدیک شدن به عمق فاجعه نقل شده است.
تاریخهای دقیق این قتل‌عامها طبق اسناد معتبر و نشر شده به قرار ذیل است:
1 ـ قتل‌عام مردم هزاره‌ها در محلة افشار شهر کابل مورخة 22/11/1371 مطابق با 11 فوریه 1993 میلادی.
2 ـ قتل‌عام مردم هزاره‌ها در غرب کابل به تاریخ 22/12/1373 مطابق با 13 مارچ 1995 میلادی.
3 ـ قتل‌عام هزاره‌ها در روستای قزل‌آباد در حومة شهر مزارشریف به تاریخ: 2/7/1376 مطابق با 24 سپتامبر 1997 میلادی.
4 ـ قتل‌عام مردم هزاره‌ها در شهر مزارشریف به تاریخ 17/5/1377 مطابق با 8 اوت 1998 میلادی.
5 ـ قتل‌عام هزاره‌ها در شهر یکاولنگ به تاریخ 3/11/1379 مطابق با 22 ژانویه 2001 میلادی.
دربارة این پنج قتل‌عام و فاجعه انسانی اسناد و گزارشهای کاملاً معتبر و تحقیقی از طرف مجامع و سازمانهای بین‌المللی بارها اعلام شده و هشدارهای جدی به اطراف جنگ در افغانستان داده شده‌اند که ازجمله این پنج مواد مخصوصاً به عنوان جنایات جنگی و نقض بی‌سابقه حقوق بشر شمرده شده است و بارها مورد تقبح مجامع بین‌الملل قرارگرفته است چنانکه در این مجموعه ملاحظه می‌فرمایید.
و مورد چهارم که قتل‌عام هزاره‌ها در شهر مزارشریف در سال 1377 و 1998 میلادی اتفاق افتاد از ناحیه گزارشگران و حقوق‌دانان سازمان عفو بین‌الملل عنوانهای «بی‌سابقه‌ترین نقض حقوق بشر»، «کشتار دیوانه‌وار»، «نسل‌کشی تمام‌عیار» و «تصفیه قومی» را به خود اختصاص داد ولی مورد توجه رسانه‌های خبری جهان در حدّ مناسب و لازم قرار نگرفت ظاهراً به دلایلی چند، ازجمله:
1 ـ هم‌زمان با اولین گزارش خبرنگاران خارجی از قتل‌عام وسیع هزاره‌ها در شهر مزارشریف توسط نظامیان گروه طالبان گزارش حمله موشکی امریکا به خوست افغانستان و سودان بود که دقیقاً 25/5/1377 هردو گزارش روی آنتنهای رادیوها رفت که مسلّم حملات موشکی امریکا اخبار و گزارشهای قتل‌عام هزاره‌ها را تحت شعاع خود قرارداد و مدتها اخبار دسته اول و داغ رسانه‌های خبری جهان را مشغول کرد.
2 ـ مطرح شدن پروندة پر سروصدای افتضاح و استیضاح بیل‌کلینتون رئیس جمهوری امریکا همراه منشی‌اش مونیکا که تمام فرصت‌های خبری را گرفت و قتل‌عام وسیع و گستردة هزاره‌ها در شهر مزارشریف به‌کلی بایکوت شد.
متأسفانه اخبار و گزارشهای قتل‌عام مردم مزارشریف در ایران هم مورد توجه لازم قرارنگرفت و روزنامه‌های ایران نسبت به اهمیت و عمق فاجعه کمتر پرداختند، شاید به دلیل مفقود شدن خبرنگار جمهوری اسلامی ایران در شهر مزارشریف همراه ده کارمند و دیپلمات جمهوری اسلامی ایران بوده که بعداً روشن شد که همه‌شان به شهادت رسیده‌اند.
به هرحال یک فاجعة انسانی و قتل‌عام دیوانه‌وار به قول ویلیام مالی خبرنگار روزنامة گاردین «با معیارهای افغانستان نیز از لحاظ میزان قساوت تکان‌دهنده بود» به سادگی بدون آنکه روحی را جریحه‌دار کند خواسته و یا ناخواسته کتمان خبری شد.
به فرمودة رابرت کلیو در روزنامة هرالد انترنشنال 3000 خبرنگار با چندین فرستندة تلویزیون از عملیات ناتو در کوزوو گزارش تهیه کرده به جهانیان مخابره می‌کردند ولی از قتل‌عام وسیع و بی‌رحمانة قوم هزاره در شهر مزارشریف حتی یک عکس هم تهیه نشد.
لازم می‌دانم اشاره‌ای راجع‌به کیفیت تدوین این مجموعه کنم.
1 ـ روش انتخاب اسناد و گزارشها را از حیث تقدّم و تأخر زمانی ملاک هنگام نشر آن سند در روزنامه‌های ایران و جهان قرار دادم لذا اولین خبر و گزارش از قتل‌عام هزاره‌ها در شهر مزارشریف در نشریه وحدت چاپ پاکستان نقل شده که قریب بعد از گذشت یک هفته از قتل‌عام در 25/5/1377 که همان شب حملات موشکی امریکا به افغانستان است نشر می‌شود. این نشریه وحدت مربوط به ملیت پشتون افغانستان مقیم پاکستان است و شاید بعضی گزارشها و اسناد درواقع خیلی زود نشر شده باشد ولی در نشریاتی که به دسترس ما بود همان گزارش اول قرار گرفته است.
2 ـ اسناد و گزارشهای این مجموعه با دقت کامل علمی و تحقیقی و حقوقی از طرف نهادهای رسمی و سازمانهای بین‌المللی در حد استاندارد تهیه شده و بدون عیب و نقص می‌باشد که هیچگونه نیاز به تفسیر و تحلیل ندارد. که اصولاً یک اسناد مفید و گزارش کامل به این شش سوال جواب صریح و روشن دارد.
چه؟ چرا؟ چگونه؟ که؟ کی؟ کجا؟ که اسناد این مجموعه از این حیث کامل است.
اکثر اسنادها و گزارشها از چندین منابع گزینش شده ازجملة خلاصة متن گزارش گزارشگر ویژة سازمان عفو بین‌الملل و خلاصه متن گزارش سازمان بین‌الملل نظارت بر حقوق بشر در روزنامة سلام و هفته‌نامة همبستگی با اندک تفاوت در لفظ آمده که در روزنامة سلام کلمات: بازرسی، چاله، محموله و خیابان آمده که در هفته‌نامة همبستگی کلمات فوق به جستجو، چقری، جوالی و سرک آمده که این مقدار تفاوت از حیث مضمون و معنی هیچگونه ضرری ندارد.
متأسفانه مسؤولان امور فرهنگی و متولیان نشریات افغانستانی اعم از گروهی و غیرگروهی چندان اهمیت به کشف حقیقت و افشأ واقعیت از خود نشان ندادند در حالی که بقیة‌السیف قتل‌عام شهر مزارشریف و بازماندگان قربانیان خیلی زود وارد خاک جمهوری اسلامی ایران شدند که اگر دردی و درک ملی می‌بود یک تیم گزارشگر ویژه به سادگی عمق فاجعه را بیان و ابعاد قتل‌عام را برای جهانیان افشأ می‌کردند.
لازم نیست که همیشه جنایات و فجایع بشری را حتماً مأمورین رسمی سازمان عفو بین‌الملل کشف و افشأ کنند، بلکه هرنهاد و نشریه و جمعی که اقدام به جمع‌آوری اسناد جنایت و ضبط خاطرات شاهدان عینی جنایات کنند کافی بر محکومیت جنایتکاران جنگی و نقض‌کنندگان حقوق انسانی در دادگاههای بین‌المللی و مجامع جهانی می‌باشد. همچنانکه قتل‌عام اردوگاههای صبرا و شتیلا را یک گروه فرانسوی گزارش کردند که باعث محکومیت همیشگی دولت اسرائیل شد.
در حالی که عده زیادی از نویسندگان ما در خارج از کشور قلم‌فرسا می‌کنند و در تمام زمینه‌ها توانایی خلق آثار ماندگار را دارند ولی متأسفانه در افشأ و بیان جنایات بی‌شمار واقع شده در حق مردم ما هیچگونه کار مفید و لازم از طرف فرهنگیان صورت نگرفته و ما از پنج مورد قتل‌عام وسیع که انعکاس جهانی داشت اقلاً پنج نام و نشان از پنج قربانی و مقتولین این قتل‌عامها را نداریم چه رسد به آمار دقیق و کامل با نام و نام پدر، سن، ملیت، کیفیت قتل، محل سکونت، این کتمان واقعیت خودش یک فاجعه تلخ‌تر است.
اقلاً از قتل‌عام دوران امیر عبدالرحمن مرحوم ملافیض محمد کاتب در آن شرایط اختناق‌آور توانسته است لیست کامل از اسیران و خانوادة رهبران جامعه هزاره را که به قتل رسیده تهیه کرده و در تاریخ ثبت کند ولی ما به همان مقدار هم نتوانستیم. واقعاً اگر ما موفق به این کار نشویم پس از چه کسانی و از کدام نهاد و مجمع انتظار کشف جنایات و ضبط آن در تاریخ را داشته باشیم؟!
اکنون از پنج قتل‌عام فقط در دو مورد لیست تخمینی داریم با نام و سن و مکان دقیق یکی 70 نفر شهید روستای قزل‌آباد دوم 149 شهید شهر یکاولنگ در حالی که در افشار دوبار پیکرهای شهدا را با مراسم رسمی شناسایی کرده و دفن کردند اما هیچ نام و نشان از این شهدأ در هیچ نشریه حزبی و غیرحزبی ثبت نشده‌اند، بلکه تمام شهدأ با تمام اسم و رسم و مظلومیت‌شان در زیر خاک دفن شدند در حالی که هر اسم چه زن، چه مرد، چه طفل و چه بزرگ هم سند افتخارات، هم سند تاریخی مظلومیت، هم سند جنایت است؟!
همچنانکه قتل‌عام و نسل‌کشی مسلمانان بوسنی و هرزگوین را اولین بار یک نشریه دسته دوم امریکایی به نام «نیوزدی» Newsdv)) افشأ کرد و برای اولین بار گزارش نسل‌کشی در اردوگاه «اوماراسگاه» را در 2 اوت 1992 نشر کرد و در 3 اوت 1992 این اردوگاه مرگ برای همیشه بسته شد. گزارشهای مستند و مکرر نشریه نیوزدی بود که منجر به محکومیت جهانی صربها شد.
و بعد از پخش نخستین تصاویر تلویزیونی از زندانیان بی‌رمق مسلمانان بوسنی و هرزگوین جهانیان شوکه شدند و رئیس‌جمهور امریکا جرج بوش بعد از نشر این گزارش اظهار شگفتی کرد و کاندیدای ریاست‌جمهوری آینده آمریکا بیل‌کلینتون خواهان اقدامات خشن‌تر شده اظهار داشت: «ما باید از نیروی نظامی استفاده کنیم، من حمله علیه صربها را با نیروی هوایی آغاز خواهم کرد.»1
ازجمله نقاط مشترک در قتل‌عام مسلمانان بوسنی و هرزگوین و افغانستان فلسفة مشترک به نام «برابری اخلاقی بین قاتل و مقتول است» که نظریه‌پرداز این تئوری ضدانسانی یکی از رهبران ملی‌گرای صرب به نام رادوان کارادزیچ سخنگوی صربها و دبیرکل حزب دموکرات صرب بوسنی است و یکی از دانشمندان روان‌شناس و شاعر و فارغ‌التحصیل از دانشگاه کلمبیا و یکی از متهمان جنایات و جرائم جنگی و تحت تعقیب دادگاه جنایات جنگی می‌باشد. این فرد از مبلّغین سرسخت فلسفة برابری اخلاقی بین قاتل و قربانی است که نتیجة نشر این فلسفه قتلعامهای مکرر و نسل‌کشی بی‌سابقه در قلب اروپا اتفاق افتاد و متأسفانه در جریان جنگهای کابل و مزار شریف در افغانستان هم کسانی بودند که این فلسفه را تبلیغ می‌کردند.
نسل‌کشی از دیدگاه کنوانسیون بین‌المللی
«کشتن، یا آسیب رساندن به اعضأ گروههای مذهبی، نژادی، قومی و ملّی به قصد نابودی آن به طور کلی یا جزئی، یا تحمیل اقداماتی که مانع از تولید نسل آن گروهها شود.»2
وقوع قتل‌عام و گسترش جنگ به هردلیل که باشد مهاجرت و بی‌خانمانی یکی از مشکلات لاینحل و جدی جهان است که دنیا برای پناه‌جویان و مهاجرینی که توسط جنگ بی‌خانمان شده‌اند بسیار تنگ شده است‌مخصوصاً برای ملیت‌هایی که در اقلیّت قومی و مذهبی قرار دارند. و یا اقوامی که قوام زندگی‌شان روی زمین با کشاورزی و دامداری می‌چرخد که غیر از کشاورزی هیچگونه حرفه و مهارت شغلی دیگری ندارند و حتی از داشتن یک زبان خارجی محروم‌اند مهاجرت و بی‌خانمانی به منزلة حذف موجودیت و از هم پاشیده شدن سازمان اجتماعی‌شان محسوب می‌شود. ما نباید همة کشورهای جهان را مانند جمهوری اسلامی ایران حساب کنیم که به مدّت بیش از بیست سال مهاجرین در آغوش گرم روی عاطفه‌های ملت بزرگ ایران به خوبی پناه گزیدند. به این اظهارنظر سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد توجه کنید که در جواب اعتراضات جهانی علیه اردوگاههای مرگ در بوسنی و هرزگوین که هرروز یک‌هزار نفر توسط صربها به قتل می‌رسید، اعلام می‌کند:
^«سیلوانافوا سخنگوی اصلی کمیساریای عالی پناهندگان گفت: ببینید ما نمی‌توانیم برای چندهزار مردم ستمدیده که در اردوگاههای اسیران و اردوگاههای مرگ زندانی بودند جای پیدا کنیم!
آنچه از کشورهایی که خواهان بسته شدن اردوگاهها بودند به ما می‌رسد ژستها و حرکات سمبلیک است. 50 نفر این کشور و صد نفر کشور دیگر تصور کنید که اگر برای دو میلیون آواره تقاضای جا می‌کردیم چه واکنشی را شاهد می‌بودیم! الان دو میلیون نفر در معرض خطر جدی قرار دارند و هیچ راهی وجود ندارد که از جهانیان بخواهیم این دو میلیون نفر را پناه دهند. همة کشورهای اروپایی و غربی ضرورت داشتن ویزای معتبر و چندین شروط دیگر را مطرح کردند که داشتن آن شرایط برای پناه‌جویان محال است.»3
«این اعلام نظر در زمانی بود که براساس گزارشهای معتبر نشریه نیوزدی روزانه به تعداد کشته‌شدگان در اردوگاههای مرگ بیش از هزارنفر برآورد شده بود.»4
کشورهای بزرگ که توانایی دخالت نظامی و یا جلوگیری از نسل‌کشی و تصفیه نژادی را دارند هرگز به‌خاطر ارزشهای انسانی و از باب بشردوستی دخالت نمی‌کنند همچنان که مسلمانان مظلوم بوسنی و هرزگوین که هم اروپایی بودند و هم دارای امتیازات دیگر در زیر چکمه‌های صربها نابود شدند، اما نه اروپا دخالت کرد نه امریکا، نه ناتو و نه هم سازمان ملل‌متحد به فریادشان رسید.
امّا در کویت که منافع جهان غرب در معرض خطر قرارگرفت جهان ملاحظه کردند که چگونه جنگ سهمگین به سرعت آغاز شد و پایان یافت!
از باب نمونه مواضع دوگانه سیاست‌های غرب راجع‌به یک موضوع که اگر به نفع‌شان بود دخالت می‌کنند اگر فاجعة انسانی خلق شده خیلی ساده توجیه می‌کنند، توجه کنید:
کریستوفر وزیر خارجة امریکا در دورة بیل‌کلینتون راجع‌به فاجعه مسلمانان بوسنی گفت: «امریکائیان اکنون می‌توانند جنگ بوسنی را به حال خودش رها کنند.» در حالی که خود کلینتون در تبلیغات انتخاباتی خودش اعلام کرد: «من حمله علیه صربها را با نیروی هوایی شروع خواهم کرد.»
نویل چمبرلین نماینده بریتانیا گفت:
«بریتانیا نباید نگران جنگ در کشور دوردست باشد.»5
پس تنها راه‌حل بحران‌های داخلی و نجات از خلق فاجعة انسانی و جلوگیری از قتلعامهای مکرر به دست رهبران ملی و مذهبی جامعه است و رهبران باید احساس مسؤولیت کنند و به نام حقوق مردم نباید جنگهای بی‌فایده و فاجعه‌بار را آغاز کنند که نتیجه‌اش کشتار دیوانه‌وار و غارت اموال و املاک و بی‌خانمانی هزاران خانوادة بی‌پناه و متلاشی شده می‌باشد. و از ماهیت آوارگی صدها مشکلات زنجیرهای و زندگی روی جریان آب، اقوام کوچک و ناتوان را در معرض حذف فیزیکی و نابودی حتمی قرار می‌دهد که شیعیان افغانستان و مردم هزاره اقلیت است که بیشترین صدمات و ضایعات جانی و مالی را در جنگهای داخلی دهة هفتاد متحمل شدند. در غرب کابل مردم هزاره 23 جنگ شدید را تحمل کردند که حزب اتحاد اسلامی سیاف در غرب کابل جنگ کردند و جنبش ملی و اسلامی در غرب کابل جنگ کردند و حزب اسلامی در غرب کابل جنگ کردند و حزب جمعیت اسلامی به نام دولت اسلامی در غرب کابل جنگ کرد و طالبان در غرب کابل جنگ کرد. که مردم هزاره خسارات و ضایعات جبران‌ناپذیر دیدند که سالها طول می‌کشد تا دوباره آن موقعیت و فرصت نصیب‌ِ جامعة ما شود.
به علاوه جامعة شیعیان افغانستان بیش از همة اقوام دیگر مورد قتلعامهای مکرر و فاجعه‌بار قرارگرفته است در کابل منطقه افشار سال 1371، در ولایت مزارشریف روستاهای قزل‌آباد و جنگل و قل‌محمد، در سال 1376 در شهر مزارشریف قریب ده هزار نفر بی‌رحمانه قتل‌عام شدند، در سال 1377 در بامیان قتل‌عام تکرار شد در شهرک یکاولنگ قتل‌عام شدند، در سال 1379 که با اندک تعمّق در ابعاد فاجعه و پیامدهای گوناگون آن اعم از اسارت و غارت اموال و املاک و خریدوفروش کودکان و زنان در مرزهای خارج از کشور و زندگی هردم شهید در کشورهای خارج و از هم پاشیده شدن اقوام و خانواده‌های سنّتی و صدها صدمات مالی و روحی دیگر که از لازمة آوارگی می‌باشد جامعه هزاره را در معرض نابودی قرار داده است.
رهبران جامعه ما امروز باید تجدیدنظر در روش مبارزه و کسب حقوق سیاسی و اجتماعی مردم کنند که آیا مبارزة مسلحانه مشکلات و محرومیت‌های تاریخی جامعة ما را تأمین می‌کند؟ یانه؟!
همچنانکه عبدالله اوجلان از زندان به ملت خود پیام می‌دهد که امروز در راه کسب حقوق خود ادبیات جهانی را مطالعه کنید و راه و روش گاندی و ماندلا را در پیش بگیرید ما هم نیاز به مطالعه ادبیات جهانی داریم که چه بهتر! روش کم‌هزینه را برای کسب حقوق جامعة محروم‌مان انتخاب کنیم و آن به دنبال فرصت بودن تا نسل امروز با ادبیات جهان آشنا شوند و با سلاح اندیشه و منطق با زبان قلم و دانش موجودیت خود را بر رقبا تحمیل کنیم. به امید آن روز.
ازجمله روزنامه‌های معتبر و مشهور جهان که اقدام به نشر خلاصه‌ای از متن گزارش و هشدار سازمان عفو بین‌اللمل و سازمان دیدبان حقوق بشر کردند به قرار ذیل است:
1 ـ روزنامة انگلیسی زیان و بین‌المللی گاردین، انگلستان ـ لندن
2 ـ روزنامة درفایننشتان تایمز، انگستان ـ لندن
3 ـ روزنامة ایندپندنت، انگلستان ـ لندن
4 ـ تلویزیون B.B.C، انگلستان ـ لندن
5 ـ روزنامة ایزوستیا، روسیه ـ مسکو
6 ـ تلویزیون ملّی ان.ت.ک، قزاقستان ـ آلماتی
7 ـ روزنامة لوفیگارو، فرانسه ـ پاریس
8 ـ روزنامة نیوزویک تایمز، امریکا
9 ـ روزنامة بین‌المللی نیویورک تایمز، امریکا ـ نیویورک
10 ـ روزنامة لوس‌آنجلس تایمز، امریکا ـ لوس‌آنجلس
11 ـ روزنامة واشنگتن‌پست، امریکا ـ واشنگتن
12 ـ روزنامة بین‌المللی هرالد ترییون، امریکا
13 ـ هفته‌نامة ساندی تلگراف، انگستان ـ لندن
14 ـ روزنامة میدل‌ایست اینترنشنال، انگستان ـ لندن
15 ـ روزنامة دیلی تگراف، فرانسه ـ پاریس
16 ـ روزنامة سلام، ایران ـ تهران
17 ـ رادیو دری، صدای امریکا
18 ـ هفته‌نامة همبستگی، ایران ـ قم
19 ـ ماهنامة صراط، ایران ـ قم
و قطعاً روزنامه‌ها و نشریات سایر کشورهای جهان اقدام به نشر گزارش سازمان عفو بین‌الملل کرد که متأسفانه من موفق به دریافت و ملاحظة آنها نشدم. ولی هفته‌نامه‌های گروههای افغانستانی و شیعیان حتی خلاصة محکومیت سازمان عفو بین‌اللمل و یا هشدار سازمان ملل‌متحد را نشر نکردند.
و سازمان ملل‌متحد بعد از جنگ بوسنی و هرزگوین موفق به مهار چندین جنگ داخلی و منطقه‌ای شد که توسط سازمان ملل‌متحد از کشتار و قتلعامهای غیرنظامیان جلوگیری به عمل آمد و دادگاه جنایات جنگی و نقض حقوق بشر رسماً آغاز به‌کار کرد. و جنایتکاران جنگی در بوسنی و هرزگوین در اروپا در روندا در افریقا در ویتنام و اندونزی در آسیا در شیلی در امریکا از طرف دادگاه جنایت جنگی تحت تعقیب قرارگرفتند و بعضی از متهمان محاکمه شدند و به زندان و حبس محکوم شدند و جهانیان کم‌کم دارند باور می‌کنند که جهان برای جنایتکاران جنگی بسیار تنگ شده است. ولی در افغانستان تاکنون حتی یک هیئت تحقیق و یا خبرنگاران بی‌طرف به قتلگاه 10000 ده‌هزار نفری از قربانیان قتل‌عام سال 1377 در شهر مزارشریف نرفته‌اند.
و حال که در همین مجموعه ملاحظه می‌کنید که در آخر متن گزارش گزارشگر ویژه سازمان عفو بین‌الملل دکتر چونگ پایک از سازمان ملل خواسته جنایتکاران جنگی در افغانستان را تحت تعقیب پلیس قرار دهد و دادگاه برگزار کند و همچنین مسؤولین سازمان بین‌المللی نظارت بر حقوق بشر مؤکداً خواستار پیگری جنایتکاران جنگی و تشکیل دادگاه جنگی دربارة قتل‌عام شهر مزارشریف در افغانستان شده است. گزارشگر سازمان نظارت بر حقوق بشر تذکر داده است که: «تخطی‌های گروه طالبان چنان زیاد و آشکار است که مستلزم نام گرفتن از هیچ قوانین بین‌الملل نیست.» ولی بازهم اشاره می‌کند به تخلف و خطی گروه طالبان ازجمله به فقرات از میثاق بین‌المللی ژنو در سال 1949 طبق معاهدات بین‌المللی جنایات جنگی به هیچ عنوان با گذشت زمان فراموش نمی‌شود و دادگاه برای همیشه بر روی شاکیان و قربانیان جرائم جنگی باز است.
طبق این دو عهدنامه: 1 ـ معاهده‌ای راجع‌به مرور زمان‌ناپذیری جنایات جنگی و جنایات ضدبشری سال 1968 که این معاهده در 11 نوامبر 1970 به اجرأ گذاشته شد. 2 ـ معاهدة اروپایی راجع‌به گذشت‌ناپذیری جنایات جنگی و ضدبشری سال 1974 که اول ژانویه 1988 به اجرأ گذاشته شد.
جنایتکاران جنگی را می‌توان در هر زمان به دادگاه معرّفی کرد.
محمدنبی متقی
مشهد مقدس
22/12/1379
فصل اول
قتل‌عام هزاره‌ها در افشار کابل
11 فوریه 1993 میلادی
قتل‌عام هزاره‌ها در افشار کابل سال 1371 بعد از تشکیل شورای اهل حل و عقد به‌وجود آمد. این شورا دوباره ربانی را به ریاست جمهوری افغانستان ابقأ کرد و بلافاصله دولت ربانی تبلیغات وسیعی را به‌نام تأمین امنیت شهر کابل و اخراج کروپ‌های نظامی احزاب به خارج از شهر آغاز کرد که به تاریخ 12/11/1371 عملیاتی به نام تصفیوی را در افشار کابل محل ستاد مرکزی حزب وحدت آغاز کردند و بعد از اتمام عملیات نظامی طی اعلامیه رسمی که از رادیو کابل نشر شد عملیات را بسیار موفقیت‌آمیز خواند و ادعا کرد که مقرّ عبدالعلی مزاری را تصرف کرده‌اند.
نتیجة این عملیات که با همکاری و اشتراک هم‌پیمانان دولت و وزارت دفاع و حزب اتحاد اسلامی سیاف و جمعیت اسلامی انجام شود بعد از پایان عملیات همین قتل‌عام بود که نهادهای بین‌المللی و سازمان عفو بین‌الملل و سازمان دیده‌بان حقوق بشر رسماً دولت ربّانی را مسؤول این فاجعه و قتل‌عام معرفی کردند که بازتاب آن و اسنادش را در این مجموعه ملاحظه می‌کنید.
جنایات تکان‌دهندة نیروهای شورای نظار و اتحاد سیاف علیه شیعیان در کابل
نیروهای وابسته به شورای نظار و اتحاد سیاف، جمعه گذشته با حمله به محله شیعه‌نشین «افشار» در کابل بعد از کشتار دسته‌جمعی جوانان به حدود 50 تن از دختران و زنان این محله تجاوز کردند.
شاهدان عینی گفتند نیروهای وابسته به این دو گروه حتی پسران 13 و 14 ساله را برای استفاده‌های جنسی به اسارت گرفتند.
به گفته آنها 6000 خانوار ساکن محله افشار کشته، اسیر، آواره و یا بی‌خانمان شده‌اند.
زن 30 سالهای که قرآن پاره شده‌ای را نیز در دست داشت گفت: این قرآن شریف را برای شفاعت مقابل نیروهای سیاف گرفتم که فرزندانم را نکشند، ولی آنان تیری به قرآن زدند و بچه‌هایم را کشتند و به من تجاوز کردند.
زن حدود بیست سالهای که خود و طفل شش‌ماهه‌اش با سرنیزه نیروهای سیاف مجروح شده بودند گفت: نیروهای وابسته به شورای نظار و اتحاد سیاف طی چند روز که در اسارت آنها بودم بارها به من تجاوز کردند و چون به حال مرگ افتاده بودم، مرا رها ساختند.
گزارش دریافتی از کابل حاکیست حدود هزارنفر از مصیبت‌دیدگان آواره محله افشار کابل روز دوشنبه به مسجد سیده زینب(س) پناه بردند.
یکی از افراد این گروه که خود را کارمند وزارت بهداشت معرفی کرده است، در یک گفتگو به تشریح حادثه اخیر پرداخت.
وی گفت: از ساعت 6 صبح روز پنجشنبه 22 بهمن محله شیعه‌نشین افشار از اطراف مورد حملات سنگین راکت و سلاح‌های سنگین قرارگرفت و تا ساعت 15 ادامه پیدا کرد. به گفته وی در هر ثانیه حداقل یک راکت به مناطق مسکونی اصابت می‌کرد. در این مدت کسی قادر به حرکت و بیرون آمدند از زیرزمین‌ها نبودند.
بعد از ساعت 15 نیروهای حزب وحدت اسلامی عقب‌نشینی کردند و نیروهای شورای نظار و اتحاد سیاف وارد کوچه‌های افشار شدند و از همان دقایق اول، افراد جوان را در منازل‌شان به قتل رساندند و میان‌سالها و پیرمردان را وادار کردند همراه آنان بروند.
این شاهد عینی ادامه داد: با تاریک شدن هوا، نیروهای متجاوز از محلات خارج شدند و حلقه محاصره تنگی به‌وجود آوردند و صبح روز بعد یعنی جمعه مجدداً وارد منازل شدند. این بار اسارت زنان و دختران نیز آغاز شد.
وی گفت: حدود 50 نفر از زنان و دختران ما را بردند. آنها را سنگر به سنگر برای استفاده جنسی می‌گرداندند. نیروهای شورای نظار و اتحاد سیاف حتی پسران نوجوان 13 و 14 ساله را برای استفاده‌های جنسی به اسارت گرفتند.
بنا به اظهار شاهدان، جنازه‌های زیادی در داخل و اطراف مسجد جاغوریها و پرورشگاه وطن و کوچه زیارت بلخی انباشته شده است و امکان دفن آنها بعد از چند روز میسر نیست.
این شاهدان اظهار داشتند: در اثر تخریب خانه‌ها، تعداد زیادی زیر آوارها مانده بودند و ساعتها صدای ناله آنها به گوش می‌رسید، اما کسی نبود به داد آنها برسد که درنتیجه در زیر خاک جان دادند.
شاهد دیگری می‌گفت: زیرزمین پرورشگاه مملو از زن و بچه غیرنظامی بود و نیروهای شورای نظار و اتحاد سیاف با اطلاع از این امر با راکت مستقیم از کشته‌ها پشته می‌ساختند.
پسر مهاجر 8 سالهای گفت: تعداد شش مرد را که پاهایشان را به درخت آویزان شده و سرهای آنها با سرنیزه بریده شده بود، دیده است.
زن 30 ساله دیگری که او نیز طفلی یک‌ساله در دست داشت گفت: در منزل ما سه مرد و سه پسر نوجوان بود که پدر شوهر و برادر شوهرم را در مقابل چشمان ما با سرنیزه کشتند و برادرهایم را به اسارت بردند.
مصیبت‌دیدگان جملگی می‌گفتند: صدای مظلومیت ما را به گوش دنیا برسانید تا فکری به حال ما شود.
این عده از اینکه جنازه‌های وابستگان آنها هنوز بر روی زمین مانده است، بسیار نگران و مضطرب بودند و می‌خواستند به نوعی به آنها کمک شود تا بتوانند جنازه‌ها را دفن کنند.
مصیبت‌دیدگان از مجامع‌بین‌المللی خواستند برای آزادی اسرأ به آنها کمک کنند.6
اعلامیه وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران
یک سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز 28/11/1371 اظهار داشت: براساس اطلاعات رسیده از کابل، جنایات گسترده‌ای مشابه آنچه که صربها در بوسنی و هرزگوین انجام داده‌اند از سوی نیروهای سیاف در حال انجام است.
توسط نیروهای سیاف در روزهای اخیر به ده‌ها تن از زنان و دختران بی‌پناه کابل تجاوز شده است و تعداد زیادی از مردم را نیز اسیر کرده‌اند و اموال صدها خانوار به غارت رفته است. جمهوری اسلامی ایران ضمن محکوم کردن شدید این جنایتها، خواستار رسیدگی سریع به این جنایات، مجازات شدید جنایتکاران و آزاد نمودن نوامیس مسلمین از دست اشرار وابسته می‌باشد.7
بازتاب وسیع جنایات وحشتناک افشار کابل در رسانه‌های جهان
کابل ـ حدود صد نفر زن در بیرون از دفتر سازمان ملل در کابل روز شنبه دست به اعتراض زدند. آنها خواهان این بودند که برادران و شوهرانشان که به اسارت گرفته شده‌اند، را برگردانند. آنها از تجاوز و غارت اموال و کشتار بی‌رحمانه در منطقه افشار، یک قسمت از پایتخت افغانستان سخن می‌گفتند.
تجاوز و غارت بعد از آن صورت گرفته است که منطقة افشار مجدداً توسط نیروهای اتحاد سیاف که از طرف عربستان سعودی حمایت می‌شود و نیروهای وزیردفاع احمدشاه مسعود، از نیروهای حزب وحدت شیعه پس گرفته می‌شود.
کشتار از روز پنجشنبه آغاز و ساعتها تا روز بعد ادامه پیدا می‌کند
براساس گزارش شاهدان عینی که در یک مسجد در منطقه تایمنی پناه برده‌اند، این اظهارات را بیان کردند، اما یک مقام رسمی دولت، جنایت در افشار را تکذیب کرد و گفت: اینها شایعات است مبنی بر بی‌اعتبار کردن دولت.
یک پرستار جوان به نام شهلا گفت: 12 نفر که راکت‌هایی را در شانه داشتند، در خانه ما را شکستند. ابتدا به خواهرم و بعد به من تجاوز کردند. پدرم سعی کرد که مانع تجاوز آنها شود، او را کتک زده و شکنجه کردند. آنها یکی از پاهای پدرم را و دو دستش را قطع کردند. در همین هنگام، سگی با یکی از قوماندان‌ها همراه بود. دستهای پدرم را جلوی آن سگ انداختند.
در روز شنبه بعدازظهر کشتار خاتمه یافت، اما نیروهای اتحاد سیاف همچنان خانه‌به‌خانه به دنبال غارت اموال مردم می‌گشتند. یک زن دیگر به نام معصومه می‌گوید: من به چشم خود دیدم که چهار نفر از همسایه‌های ما را در جلوی چشم سر بریدند...8
متن اعتراضیة حزب وحدت اسلامی، کمیسیون سیاسی به مجامع بین‌المللی راجع‌به اعمال وحشیانه شورای نظار و اتحاد سیاف در منطقه افشار کابل
براساس مدارک و شواهد غیرقابل انکار که گوشه‌هایی از آن را خبرگزاریهای معتبر جهان هم منعکس نموده، نیروهای شورای نظار و اتحاد سیاف در حق مردم مظلوم و بی‌دفاع کابل منطقه افشار جنایات زیر را مرتکب شده است:
1 ـ کتشار بسیار وسیع و بی‌رحمانه مردم، به طوری که از خانه‌هایشان بیرون آورده و در پیش چشم زن و فرزندانشان تیرباران نموده‌اند.
2 ـ اعدام افراد بی‌دفاع در پایه‌های برق و شاخه‌های درخت که بچه‌های 10 تا 15 ساله هم به دار آویخته شده است و مثله کردن آنها.
3 ـ غارت تمام اموال مردم، هم از خانه‌ها و هم از مغازه‌ها و دکانها.
4 ـ آتش‌زدن خانه‌ها و دکانهای مردم مناطق افشار و چنداول. لذا تمام نمایندگی‌های حزب وحدت اسلامی در سراسر اروپا و امریکا و کشورهای عربی با تحصن و اعتراض، مراتب انزجار و تنفر خود را اعلام می‌دارند و از مجامع بین‌المللی می‌خواهند که دولت ربانی را محکوم نمایند و خواستار بررسی این جنایت جنگی هستند.9
در اروپا و سایر کشورهای جهان، کشتار هزاره‌ها در کابل منصفانه منعکس شد و تمام خبرگزاریها، مشخصاً دولت ربانی و نیروهای وزارت دفاع را مسؤول فجایع محله افشار کابل معرفی نمودند.
نشریة پرتیراز انگلیسی زبان «اکونومیست» چاپ لندن در 20 ژانویه سال 1993 تحت عنوان «افغانستان غارت تمام عیار» پرده از جنایات نیروهای دولت برهان‌الدین ربانی برداشته، چنین نوشت:
ارتش تحت فرماندهی احمدشاه مسعود با تمرکز آتش نیروهای خود روی حزب وحدت اسلامی، 200 نفر از هواداران، زنان، کودکان آن را به هلاکت رساند و این بهای سنگین برای یک نبرد در خیابانهای مرکزی شهر بود. سربازی با سر و وضع قرون وسطایی لبخند بر لب می‌گوید: این یک غارت تمام عیار است. امروز بیش از هرچیز شبیه به دوران قرون وسطایی شده است.10
بازتاب جهانی قتل‌عام هزاره‌ها در محله افشار کابل
نگرانی جامعه ملل متحد از کشتار شیعیان در کابل
نیویورک، خبرنگار فرانسپرس گزارش کرد: تهدیدهای خطرناکی تا هنوز بر زنده ماندن و حق حیات مردم افغانستان جریان دارد. کشتارهایی در ماه فبروری (22 دلو) گذشته در حق شیعیان کابل انجام شد، ادعای فوق را ثابت می‌کند.
گزارشگر کمیته حقوق بشر سازمان ملل متحد اضافه می‌کند: گروههای مسلحی که این کشتار را در حق شیعیان کابل مرتکب شدند، در حدود 200 الی 300 نفر را سر بریدند و به عفّت زنان و نوجوانان تجاوز و اطفال را شکنجه نمودند.
در آخر کمیته حقوق بشر سازمان ملل خواستار آزادی اسرأ و زندانیان شد که در حدود 700 نفر اسیر و مفقودالاثر اعلام شد.11
انعکاس قتل‌عام هزاره‌های افشار در مطبوعات ایران
^قم ـ در پی انتشار خبر جنایات نیروهای شورای نظار و اتحاد سیاف در حمله به مناطق شیعه‌نشین کابل و تجاوز به دختران و زنان شیعی و قتل‌عام آنان، طلاب و افغانستانی‌های مقیم قم به همراه جمع‌آوری کثیری از روحانیون حوزه علمیه با برپایی تظاهرات خشماگین، این جنایات و وحشی‌گریها را محکوم نموده و خواستار مجازات عاملین این حوادث شدند.12
راهپیمایی مهاجرین افغان مشهد در اعتراض به کشتار شیعیان در کابل
مشهد ـ به گزارش خبرنگار جمهوری اسلامی، جمعی از طلاب و مهاجرین افغانی مقیم مشهد با انجام راهپیمایی، کشتار مردم و بخصوص شیعیان بی‌دفاع افغانستان را به دست شورای نظار و اتحاد سیاف محکوم کردند. راهپیمایان که در حدود 2 هزار نفر بودند، با سر دادن شعارهایی چون «سیاف جنایت می‌کند، ربانی حمایت می‌کند»، «مزاری قهرمان انتقام انتقام» و «مرگ بر وهابیون» انزجار خویش را از اعمال غیرانسانی جمعیت اسلامی و اتحاد اسلامی ابراز کردند. در پایان قطعنامه‌ای در محکومیت کشتار مردم بی‌دفاع افغانستان قرائت و با فریاد اللهاکبر مورد تأیید قرارگرفت.13
تظاهرات مهاجرین افغانی مقیم تهران در اعتراض به جنایات گروه وهابی سیاف و شورای نظار در کابل نزدیک به پنج هزار مهاجر خشمگین افغانی با راهپیمایی و تجمع در مقابل دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در تهران، جنایات اخیر گروه «سیاف» و شورای نظار در کابل را محکوم کردند.
«زنده باد صلح ـ مرده باد جنگ، زنان و کودکان چه گناهی کرده‌اند» شعار راهپیمایان خشمگینی بود که صبح دیروز با راهپیمایی در خیابان شهید مطهری و تجمع در مقابل دفتر سازمان ملل، حوادث اخیر در کابل را به شدت محکوم کردند.
این راهپیمایی را طلاب، دانشجویان و دانش‌آموزان افغانی مقیم جمهوری اسلامی ایران برگزار کردند.
22 بهمن ماه گذشته نیروهای حزب اسلامی «سیاف» بعد از محاصره منطقه افشار در کابل با همکاری نیروهای تحت امر احمدشاه مسعود، تعدادی از شیعیان این شهر را به قتل رسانده و به تعدادی از زنان تجاوز کرده بودند.
راهپیمایان در طول مسیر با سر دادن شعارهای «مرگ بر ربانی»، «مرگ بر سیاف»، «مسعود، ربانی مثلث شیطانی» و «جنایات سیاف محکوم باید گردد»، با غیرقانونی دانستن حکومت کابل، خواستار رسیدگی فوری مجامع بین‌المللی به جنایات نیروهای دلتی این کشور شدند.
این راهپیمایی که از ساعت 10 صبح در خیابانهای مطهری، قائم‌مقام فراهانی برگزار شد، با تجمع راهپیمایان در مقابل دفتر نمایندگی سازمان ملل در تهران و صدور قطعنامه‌ای 12 ماده‌ای پایان یافت.
در بخش‌هایی از این قطعنامه، مهاجران افغانی با تأکید بر برادری و اخوت اسلامی میان شیعه و سنی، خواستار تشکیل دادگاهی برای رسیدگی به جنایات اخیر نیروهای سیاف با همکاری نیروهای دولتی کابل شدند. این قطعنامه هرگونه حرکت فرقه‌ای و نژادی را محکوم کرده و خواهان احقاق حقوق همه ملیتها براساس عدالت اجتماعی شده است.
مهاجران افغانی در قطعنامه پایان خود، از سازمان ملل خواسته‌اند نسبت به تأمین نیازهای ضروری و صلح و امنیت در افغانستان توجه بیشتری کنند.
در این قطعنامه آمده است: از آنجایی که حکومت ربانی براساس تقلّب و بدون اراده ملت و احزاب عمده جهادی تشکیل شده، آن را غیرمشروح و عامل بروز جنگ و کشتارهای بی‌رحمانه اخیر کابل می‌دانیم و خواستار سقوط دولت ربانی و انتقال قدرت به شورای رهبری هستیم. راهپیمایان با اشاره به کارنامه حکومت ربانی و اعمالی ازجمله کشتار زنان، کودکان و پیران در کابل، خواستار تجدیدنظر کشورهای اسلامی در قبال دولت برهان‌الدین ربانی شده‌اند.
راهپیمایان که از شهرهای تهران، ری، قم و به طور پراکنده از دیگر نقاط کشور در این راهپیمایی شرکت داشتند، عدم عکس‌العمل جدی مجامع بین‌المللی در قبال کشتار اخیر در کابل را نکوهش کردند.
آنان به این سؤال که: «آیا سازمان ملل اقدامی خواهد کرد؟» پاسخ قطعی نمی‌دادند و می‌گفتند نسبت به دفاع مجامع بین‌المللی از مظلومان خوشبین نیستند.
58 کشور عضو کنفرانس اسلامی در تلاش یک‌ساله خود هنوز موفقیت چندانی برای متقاعد کردن سازمان ملل و دیگر مجامع‌بین‌المللی در خاتمه دادن به کشتار در بوسنی و هرزگوین نداشته‌اند.
سیدحسین موحدی بلخی عضو ستاد راهپیمایی طلاب و دانشجویان افغانی در این زمینه می‌گوید: ما فقط قصد داریم صدای خود را به گوش جهانیان برسانیم. انتظار ما از سازمان ملل این است که برای این مهم تلاش کنند.
وی بعد از کمی مکث می‌گوید: اما تجربه نشان داده است که اقدامی مهم از سوی سازمان ملل انجام نخواهد گرفت و من خوشبین نیستم. اکثر راهپیمایان خشمگین که جوانانی 15 تا 30 ساله بودند، وقایع اخیر در کابل را با آنچه که ماه‌هاست در بوسنی و هرزگوین می‌گذرد مقایسه کرده و می‌گفتند: 40 هزارنفر از شیعیان منطقه افشار در کابل کشته، آواره و یا بی‌خانمان شده‌اند و به تعداد زیادی از زنان تجاوز شده است که از سرنوشت تعدادی از آنها اطلاعی در دست نیست.
یک جوان 23 ساله افغانی که خود را حسن احمدی معرفی کرد گفت: راهپیمایی فوق را جوانان طلبه و دانشجویانی که از وقایع اخیر در کابل به خشم آمده‌اند ترتیب داده‌اند.
در پایان یک برگ از قطعنامه تنظیم شده به مقامات دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در تهران به «ویچ واتات خانه» معاون نمایندگی دفتر سازمان ملل تسلیم شد.
در پایان راهپیمایی دیروز، حدود 20 تن از مهاجران افغانی به سمت سفارت افغانستان در تهران حرکت کرده و به شکستن شیشه‌های آن اقدام کردند.
دبیر دوم سفارت افغانستان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، این اقدام را محکوم کرد.14
چهرة بدون نقاب وهابیت در افغانستان
از موج کشتار در کابل، این روزها اخبار و گزارشات چندش‌آوری به گوش می‌رسد. هتک ناموس و جنایات وحشیان علیه شیعیان در کابل، به مراحل حیرت‌انگیزی رسیده است که مردان و زنان و حتی کودکان خردسال هم از این جنایات مصؤن نماندند. ابعاد فاجعه به قدری گسترده است که حتی شاهدان یعنی از سایر ملیتها و مشخصاً خبرنگاران خارجی را به همدردی با شیعیان کشانده است.
کشتار، جنایات، ناامنی و هتک نوامیس، اکنون جزو خبرهای روزمره کابل درآمده است. ریشه این حوادث در کجاست؟ این جنایات آنچنان صریح و بی‌پروا صورت می‌گیرد که تشخیص عاملین این دور از جنایات، را چندان مشکل نیست... وهابی‌ها مأموریت دارند که از شیعیان افغانستان انتقام بگیرند. این در حالی است که گروه وهابی سیاف جزو متحدین دولت کابل تلقی شده و دولت ربانی، هنوز جنایات وحشیانه گروه سیاف را محکوم نکرده است. بدین ترتیب چنین تلقی شده است که دولت ربانی با سکوت خود در برابر جنایات گروه سیاف، درواقع بر روی این جنایات صحه گذاشته است.
این بدین معنی است که بار جنایات اخیر کابل، عمدتاً بر دوش دولت ربانی سنگینی می‌کند و شیعیان این نکته را مطرح می‌کند که اگر دولت ربانی در این جنایات دست نداشته و راضی به این حوادث چندش‌آور نبوده است، چرا علیه آن موضع روشنی اتخاذ نمی‌کند؟ این سؤال بی‌جواب مانده است.
ولی در عین حال به نظر می‌رسد که آنچه در این خصوص در کابل رخ داده است، یک ضربه حیثیتی بزرگ برای دولت ربانی بوده است.
همه وظیفه داریم موضع‌گیری روشن و صریحی در قبال این جنایات داشته باشیم و نشان دهند که در این ماجرا جانب کدام طرف را گرفته‌اند. جانب جنایتکاران وحشی...؟ یا جانب مظلومان که شیران صحنة نبرد و جهاد بوده‌اند و اکنون زنان و فرزندانشان در معرض فجیع‌ترین انواع جنایات و هتک نوامیس قرارگرفته است. ادامه این وضع همچنان به حساب دولت ربانی نیز گذاشته خواهد شد.15
اظهارات دکتر ولایتی
دکتر ولایتی وزیر امور خارجه ایران در پایان سفر به امریکای لاتین بعد از ظهر دیروز در گفتگو با خبرنگاران گفت: دولت کابل مسبب اصلی جنایات اخیر در افغانستان است. زیرا حفظ، حراست از جان و مال و ناموس ملت به عهده دولت است و هر صدمه و خساراتی که بر توده‌های مردم وارد شود، تقصیرش به گردن دولت می‌افتد. جنایات اخیر علیه شیعیان در افغانستان را شدیداً محکوم کرد.16
فرمایش آیت الله خامنه ای در خطبه‌های نماز جمعه تهران
مسأله افغانستان این بسیار حوادث تلخی است، متأسفانه بلایی که امروز خود این آقایان، احزاب و گروهها دارند بر سر ملت افغانستان درمی‌آورند، کمتر در گذشته ما سراغ داریم که این‌قدر بر مردم افغانستان فشار آمده باشد. به خاطر گروه‌گرایی، تعصبات، نبودن وحدت و اهمیت دادن به نژادها به چه روزی می‌افتد که در افغانستان هم‌اکنون مشاهده می‌کنیم.17
رضا برجی
شاهدی بر جنایات
تنها نامه‌ای که از شمال افغانستان فرستاد.
«...اینجا آسمان برخلاف آنچه مشهور است، با آسمان‌های جاهای دیگر یکرنگ نیست. توفیر آسمان غرب کابل با مرکزش به قدر تفاوت زمین تا آسمان است... جان، یادت هست در بوسنی مردم چقدر مظلوم و بی‌پناه بودند؟ اینجا هم مردمش مظلومند و بی‌پناه. غرب کابل مثل شهری طاعون‌زده، خلوت است و بی‌روح. ولی در عوض، به فاصله یک کیلومتری آن، زندگی آرام و بی‌دغدغه جاریست. درست مثل رودخانة کابل، در اینجا کوچه‌ها خلوت و ساکتند و مردم بیچاره را به اسارت می‌برد. شرم دارم که بگویم با زنان به اسارت گرفته شیعه چه می‌کنند! برایت بگویم که سر پیرمردان شیعه را مثل گوسفند بریده‌اند!
برایت بگویم که سینه‌ام سخت سنگینی می‌کند از این همه نامردی و نامردی‌ها!
با جعفریان چه مکافاتها که ندیدیم تا رسیدیم به اینجا، به حوالی «آمودریا». جایی که سربدارانش تازه شروع کرده‌اند به تکرار عاشورا. راستش را بخواهی، نمی‌دانم از کجا برایت بگویم.
از خانواده‌هایی که قتل‌عام شدند و حالیه فقط یک دختربچة یتیم بی‌سرپرست از ایشان باقی مانده؟ چه بگویم؟ از بی‌رحمی این قوم هزار چهره؟
کابل دیگر کابل دوسال پیش نیست. شده عین بیروت سال 1361. هرطرفش را گروهی و گروهکش غرق خودش کرده و همگی هم کمر بسته‌اند به نابودی همدیگر.
.. جان، از این شهر دیگر چیزی باقی نمانده. مخصوصاً غرب کابل که منطقة شیعه‌نشین پایتخت است. دلم سخت گرفته و درست و حسابی شده‌ام عین سابهای وحشی و سرکش مسابقات «بزکشی». دلم می‌خواهد به زمین و زمان ناسزا بگویم. آخر می‌دانی؟
ظلم و بیداد هم حدّی دارد. باور کن قلمم قاصر است که برایت بنویسد با زنان و کودکان مسلمان چه کرده‌اند!
چه حرمتها که هتک نشد و چه خونها که سفک نگردید!
.. در اینجا با اکثر مردم که صحبت می‌کنیم، از سران احزاب دل خوشی ندارند. سران حزبها هم که وضعشان معلوم است. به قول آیه شریفه کل حزب بمالدیهم فرحون! در اینجا حضرات سران و امرأ، سوار همان چارچخه‌هایی می‌شوند که بعضی از وطنی‌های خودمان هم سوار می‌شوند.
باور نمی‌کنم این را که می‌نویسم.
چند روز پیش صحنه‌ای دیدم که اگر ندیده بودمش، باور کردن برای خودم هم میسر نبود. دو عراده تانک T72 جلو افتاده بودند و پشت سرشان یک مرسدس کلاس بالای شیشه دودی به راه افتاده بود و دو تانک هم از پشت سر، حضرت بنز سوار را اسکورت می‌کردند.
اگر بخواهم از فضای کلی کابل جنگ‌زده برایت بنویسم، جان کلام، بحران‌زده است و هرلحظه امکان دارد که توپها و پرتابه‌های موشکی که شهر، به ویژه بخش غربی شیعه‌نشین آن را مثل نگین انگشتر به حصار کشیده‌اند، به قول افغانی‌ها: سرفه‌شان بگیرد و کپه‌کپه‌شان شروع بشود!
در غرب کابل نمی‌توانی حتی یک دیوار خشت و گلی پیدا کنی که گلوله خمپاره و توپی نصیبش نشده باشد. در اینجا اسلحه دست هرکور و کچلی دیده می‌شود. دوستی می‌گفت حتی هفتاد درصد بچه مدرسه‌ای‌های کابل هم تفنگ به دوش کشیده‌اند و تو خود بخوان حدیث...
دیگر چه برایت بنویسم؟
از کجا؟
از مردم مظلوم محلة شیعه‌نشین افشار که به دست گروه وهابی... آواره شده‌اند و حالیه توی مساجد نیمه‌ویران بیتوته می‌کنند؟
یا اشیر سابق پنجشیر که حالا شده قصاب شیعه و مردم «بز کابل» صدایش می‌کنند؟ یا از وضع بچه‌های کوچولویی که جذام گرفته‌اند و یا در تب مالاریا می‌سوزند؟
از چه بگویم؟ از دردی که در سینه دارم، یا از دردهایی که مثل باران بر سر این مردم بیگناه می‌ریزد؟18
گزارش سازمان عفو بین‌الملل وابسته به سازمان ملل متحد
این گزارش تحت عنوان: «افغانستان; مسؤولیت بین‌المللی به خاطر فاجعة حقوق بشر» در سال 1995 به نشر رسید که موارد نقض حقوق بشر بعد از پیروزی مجاهدین از سال 1992 به بعد را گزارش نمود. با اشاره به حادثه افشار چنین می‌نگارد: از آوریل 1992 به این‌سو، در اثر آتش‌بازی سلاح‌های سنگین از جانب تمام جناح‌ها، ده‌ها هزار غیرنظامی به قتل رسیده‌اند و ده‌ها هزار نفر دیگر زخمی شده‌اند. معلوم می‌شود که برخی از این حملات عمداً بر محله‌های مسکونی به این گمان انجام گرفته است که اهالی آنجا یک رهبر نظامی رقیب را پشتیبانی کرده‌اند. هزاران زن، مرد و کودک به وسیله افراد مسلح، در جریان حمله بر منازل ایشان به قتل رسیده‌اند. چندین هزار تن پس از آنکه به وسیله گروههای مختلف مسلح سیاسی ربوده شده‌اند به حساب نیامده‌اند.19
پس از 16 ماه پیکرهای شهدای قتل‌عام افشار به خاک سپرده شد!
به گزارش خبرنگار خبرگزاری وحدت اسلامی صبح روز سه‌شنبه 17/3/1373 هزاران تن از خواهران و برادران انقلابی شهر کابل بخصوص مهاجرین افشار در چوک کوته‌سنگی تجمع نموده تا طبق پروگرام تعیین شده، جهت دفن شهدای افشار عازم منطقه افشار گردند. ساعت 9 صبح کاروان عظیم مردم در حالی که توسط ده‌ها عراده انواع موترهای مملو از مجاهدین قهرمان حزب وحدت اسلامی با تجهیزان کامل نظامی همراهی می‌شدند، پس از عبور از مناطق تحت کنترل حزب وحدت اسلامی وارد ساحه مربوطه شورای نظار و اتحاد گردیده و در حالی که صدای قرائت قرآن و نوحه سینه‌زنی از بلندگوهایی که قبلاً بالای موترها تعیین شده بود، بر فضا طنین‌انداز می‌گردید، کاروان مردم پس از گذر از مناطق 3 راهی پل‌تخنیک و علوم اجتماعی، خود را به محل دفن شهدا که در نزدیکی گورهای دسته‌جمعی قرارداشت رسانیدند.
فضای منطقه افشار در حالی که در غربت فرورفته بود و فضای حاکم بر گورستان دسته‌جمعی در غربت افزون‌تری بسر می‌برد. مردم کار را آغاز کردند و نخست دو گور دسته‌جمعی در عقب پرورشگاه وطن را باز کرده و شهدا را با ترتیب خارج نمودند. مردم با دیدن آن همه مظلومیت، به عاملین جنایت نفرین می‌فرستادند. گوشتهای بدن شهدا به کلی ریخته بود، اما اسکلت بدن همچنان سالم مانده و از لباسهای‌شان قابل شناسایی بودند.
شهدا را در یک ردیف قرار دادند و کفن نمودند. 58 شهید اعم از کودک، زن و مرد در دو ردیف قرار داده شدند و دسته‌های گل بر روی سینه آنان گذاشته شد. از خانواده‌های شهدا خواسته شد تا برای شناسایی شهدای خود بیایند. در این لحظه صحنه قلتگاه کربلا برای همه مجسم شد. مادر و پدر دنبال فرزند و فرزند دنبال پدرومادر، خواهر دنبال برادر و برادر دنبال خواهر می‌گشتند.
و بالاخره تعدادی از شهدای گمنام و مظلوم افشار در میان اندوه مردم قرار گرفته و ملت عزیز ما با اندوه و درد با خون پاک و مطهرشان تجدید عهد نمودند که پس از این نگذارند دشمن با اجیر نمودن تعدادی مزدور همچنین حوادث اسفباری را به وجود آورند. سپس شهدا را در محل خصوصی که قبلاً آماده شده بود به خاک سپردند. در این مراسم آیت‌الله عالمی بلخابی عضو شورای عالی نظارت و اعضای شورای مرکزی و جمعی از قوماندانان و مجاهدین حزب وحدت اسلامی و هزاران تن از مردم انقلابی غرب کابل شرکت داشتند.
این مراسم از ساعت 9 صبح شروع و تا ساعت 3 بعدازظهر طول کشید. در آخر آیت‌الله عالمی بلخابی پیرامون عظمت شهدای افشار و مظلومیت آنان صبحت مختصر نمودند و مراسم با دعایشان خاتمه یافت.20
متن مصاحبه آقای محمدکریم خلیلی ازمقامات بلند پایه حزب وحدت اسلامی و کمیسیون صلح
پیشتر هم اشاره کردید حزب وحدت اسلامی بیشترین همکاریها را با جمعیت اسلامی و بخصوص با احمدشاه مسعود نمودند و آنها مدیون حزب وحدت اسلامی و جنبش ملی اسلامی می‌باشند. به چه دلیل مسعود و ربانی این‌چنین قسی‌القلب شدند که با سیاف در افشار آنچنان یک فاجعه‌ای را خلق کنند؟
البته همان‌طوری که قبلاً هم اشاره کردم و شما هم اشاره کردید در سؤالتان، ما این فاز را از زمانهای طولانی از مرکز حزب وحدت پیش از پیروزی مجاهدین، این سیاست را پیگیری کردیم که با همة تنظیم‌ها و قوماندانهای جهادی هماهنگ بشویم. خصوصاً با جمعیت اسلامی و تا امروز باید خدمت شما به عرض برسانم که ما حدوداً 13 معاهده را با جمعیت داشتیم، گاهی به صورت حزبی، گاهی به صورت بخشی از حزب با شورای نظار و آقای مسعود و هیأتهایی از حزب وحدت به پنجشیر رفتند و...
ما دلیلش را نفهمیدیم. نیروی وسیعی را با اتحاد جمع‌آوری کردند، جنایاتی که هیچگاهی فراموش نمی‌شود در افشار مرتکب شدند. این را دلیلش را هیچ ما نفهمیدیم، در افشار جنگی نبود، معامله‌ای بود در مقابل دلار و پول. اینها آنچنان فجایعی را در افشار مرتکب شدند که من معتقدم که از بوسنی و هرزگوین هم بیشتر جنایت شده باشد و به نام وزارت دفاع اعلامیه داد. اعلامیه تصفیة علوم و افشار و کوه‌های افشار، به نام وزارت دفاع حمله کردند و به نام وزارت دفاع جنایت کردند. اینجا بحث ما بحث اتحاد و حزب وحدت نیست، حزب وحدت با اتحاد همیشه درگیر بوده و یک قدم هم آنها پیش نیامده در همه جنگها اتحاد شکست خورده بود و مواضع خود را از دست داده بود. ما این جنگ را جنگ اتحاد با حزب وحدت نمی‌دانیم که از رسانه‌های خبری پخش کردند. جنگ وزارت دفاع علیه حزب وحدت بود و ما متأسفیم که بعضی رسانه‌های خبری این جنگها را جنگ اتحاد و حزب وحدت خواندند یا جنایات اتحاد علیه حزب وحدت. ما این جنایات را کلاً از وزارت دفاع که از نیروهای شورای نظار است می‌دانیم، اگر نیروهای اتحاد هم بوده که بوده، زیر پوشش وزارت دفاع آمده نه به نام حزب اتحاد. به‌نام وزارت دفاع این جنایات را کردند، آیا یک دولتی که وزارت دفاع از بودجة این ملت، کلاً تأمین می‌شود، و بعد بیاید با یک بخشی از مردم خودش، جنایت کند، قابل بخشش است؟ دلیلش را ما نفهمیدیم که چرا با ما با آن همه تلاشی که کردیم، حاضر به هماهنگی نشدند.21
دیدگاه محقق و پژوهشگرانگلیسی
پیتر مارسدن
پیتر مارسدن عضو مؤسسة تحقیقاتی مرکز ملکه الیزابت در دانشگاه آکسفورد لندن و نویسنده کتاب «طالبان، جنگ، مذهب و نظم نو در افغانستان» به قتل‌عام افشار چنین اشاره می‌کند:
^جنگ شدید خیابانی بین نیروهای اتحاد اسلامی سیاف و نیروهای حزب وحدت که غرب کابل را هنگام سقوط نجیب‌الله تصرف کرده بود، تأثیر خود را روی ساکنان و خانه‌های آنها گذاشت و بسیاریشان شهر را به مقصد روستاها یا ایران ترک کردند یا به حومه‌های جنوب فرار کردند. نیروهای مسعود در نهایت به جانب اتحاد پیوست و هردو گروه در فوریه 1993 حملة شدید و بی‌امانی را به راه انداختند که به آنچه که به قتل‌عام افشار معروف شد، منجر گردید.
روشن نیست که چرا مسعود چنین موضعی را اتخاذ کرد. احتمالاً او متوجه این حقیقت بود که دولت مجاهدین از طریق اتحاد تاجیک‌ها و ازبکها به قدرت رسیده بود. بنابراین مواظب بود که پشتونها را از خود نرنجاند و شاید سرنوشت بچة سقو، تنها رهبر تاجیک که قدرت را در کابل به دست گرفت و بعد از کمتر از یک سال توسط طبقة غالب پشتون سرنگون شد، را به خاطر می‌آورد.
بنابراین، سیاف پشتون متحد خوبی بود. و احتمالاً دسترسی به کمکهای مسعودی را نیز فراهم می‌کرد. ولی مسعود با این وضعیت در مقابل هزاره‌ها قرار گرفت. آنها نظر به تنفر پایدار در شمال علیه سلطة پشتون طی دهه‌های گذشته که به‌خصوص هزاره‌ها از آن رنج می‌بردند، متحدین طبیعی‌تر بوده‌اند. جالب اینکه اتحاد فعلی ازبکها، هزاره‌ها و تاجیک‌هاست که هم‌اکنون، زمان نوشتن این کتاب اکتبر 1997 با طالبان پشتون مقابله می‌کنند.
مسعود با حکمتیار مشکلات خاصی داشت. تنها بین این دو نفر به نحوی به گذشته برمی‌گردد. رسیدن به یک توافق که برای تمام عناصر اصلی در افغانستان سهمی از قدرت را تأمین کند، کارمشکلی بود. مسعود حکمتیار را متهم می‌کرد که بازیچة منافع استراتژیک پاکستان در افغانستان شده است.
و هرگونه توافقی با او را به عنوان ارائه منفذی برای استعمارگری پاکستان می‌دید. حکمتیار قدرت نهایی را در افغانستان می‌خواست و مسعود را مانع عمده در برابر این می‌دانست.
به رغم محاسبات ربانی و مسعود مبنی بر اینکه چگونه به بهترین وجه به یک حکومت اسلامی با پایه‌های وسیع نایل گردند، آنها ازبکها را از خود راندند و همین‌طور با هزاره‌ها خود را درگیر جنگ ساختند. دوستم که در سقوط نجیب‌الله نقش کلیدی را بازی کرد، برای سهیم شدن در قدرت کابل امیدوار بود.22
پیتر مارسدن هم دلیل اقدام قتل‌عام هزاره‌ها در افشار را نمی‌فهمد وی یک احتمال را مطرح می‌کند که فاجعة به‌وجود آمده را هرگز توجیه نمی‌توانید.
...ادامه دارد
نویسنده : محمد نبی متقی